Kennisflitsen

The role of the vaginal microbiome in vaginal complaints 

Vaginal complaints are highly prevalent in the family doctor practice. A Dutch publication from 2002 states that 40% of interviewed women had vaginal discharge in the previous week (1). International research shows that, although there is large between-country variation, the prevalence of bacterial vaginosis ranges from 5-20% in Western countries (2). 

Like the gut, skin, or lungs, the vagina has its own distinct microbiome and many vaginal complaints are linked to a disturbed vaginal microbiome. For example, the most important cause of abnormal vaginal discharge, bacterial vaginosis, is characterized by vaginal dysbiosis that precedes complaints (3). When bacterial vaginosis leads to complaints, it is typically treated with antibiotics, but this has a high relapse rate (2). This is not surprising, as antibiotics can disturb the vaginal microbiome even further.  

In addition to vaginal complaints, the vaginal microbiome plays a role in fertility. The chance on successful pregnancy is higher when there is a healthy, Lactobacillus-dominated vaginal microbiome (4,5).

Because many vaginal complaints are linked to vaginal dysbiosis, an intervention targeting the vaginal microbiome is desired. For this reason, Microbiome Center, together with the pharmacist and a number of doctors in our network, has developed vaginal suppositories. These contain three probiotic strains in high dose, including two Lactobacillus crispatus strains. This bacterial species is strongly associated with a healthy vaginal microbiome (3). The suppositories can be prescribed online as a set of 30 pieces and are magistrally prepared by the pharmacist. 

If you want to learn more about the vaginal microbiome, its role in vaginal complaints such as bacterial vaginosis and vulvovaginal candidiasis and in fertility, and how vaginal suppositories may be used, you can join our online webinar (in Dutch) on April 20^th 2023.

References: 

1.    https://www.henw.org/artikelen/vaginale-klachten  

2.    https://doi.org/10.1016/j.ejogrb.2019.12.035  

3.    https://doi.org/10.3389/fcimb.2021.631972  

4.    https://doi.org/10.1093/humrep/dew026  

5.    https://doi.org/10.7860/JCDR/2017/28296.10417  

The gut microbiome plays role in migraine

Migraine is a debilitating, highly prevalent condition that affects approximately 15% of the population. It is well-known that many migraineurs experience nausea or vomiting, but other GI complaints occur often too. For example, migraineurs have IBS 2-4 times more often than healthy peers (1,2). This is a strong indication that gut health is linked to migraine.

In recent years, several mechanisms have been identified that can play a role in the microbiome-migraine connection. For example, impaired anatomical barriers such as the gut-blood and blood-brain barrier are observed in migraineurs and can lead to systemic and neuroinflammatory responses (3,4). Insulin signaling is also impaired in migraine patients and it is known that the microbiome can directly modulate this (4,5).

In addition, it is well-known that disturbed serotonin signaling plays an important role in the pathogenesis of migraine (6). Importantly, metabolism of its precursor tryptophan via the serotonin, indole, or kynurenine pathways is influenced by the gut microbiome (7). It is known, for example, that metabolites from the kynurenine pathway affect the NMDA receptor, which plays a role in the cortical spreading depression phase of migraine. Interestingly, various tryptophan metabolites are disturbed in IBS patients too.

Another potential mechanism that has been identified is pathogen overgrowth. For example, Heliobacter pylori infection is associated with migraine (7). Moreover, overgrowth of other pathogenic bacteria and yeasts has been found in migraineurs as well (8). Since many pathogenic bacterial species are known to be able to synthesize histamine, it is interesting that histamine oversensitivity is implicated in migraine too (9).

Together, the identification of these mechanisms suggests that if a migraine patient also has GI complaints, a function-focused fecal analysis can help to identify which pathways may be involved in that individual. Based on this and on other complaints and medical problems, a targeted intervention can be compiled.

References:

1. https://doi.org/10.1002/brb3.2291
2. https://doi.org/10.1155/2022/8690562
3. https://doi.org/10.1177/1535370217743766
4. https://doi.org/10.1111/ped.14946
5. https://doi.org/10.1016/j.molcel.2020.03.005
6. https://doi.org/10.1152/physrev.00034.2015
7. https://doi.org/10.3390/ijms221810134
8. https://doi.org/10.2147/NDT.S144955
9. https://doi.org/10.1186/s10194-019-0984-1

New strain: Lacticaseibacillus rhamnosus SP1

When we encounter interesting ingredients for microbiome treatments, we try to make these available for you so that the possibilities to treat patients continue to expand. We have now added the strain Lacticaseibacillus rhamnosus SP1 which has been studied, among others, for its effect on acne and on caries. Importantly, many effects are strain-specific and there are many strains of the L. rhamnosus species. It must be noted that not all strains of this species can be expected to have the same effect as this strain named SP1.

A small but well-conducted RCT with L. rhamnosus SP1 shows that it leads to improved or markedly improved acne symptoms compared to placebo (1). In addition, this study showed that the use of L. rhamnosus SP1 induced a clear reduction of expression of insulin-like growth factor 1 (IGF1) in skin samples of the probiotic group compared to placebo, which is evidence for an effect on insulin signaling. Indeed, accumulating evidence shows that disturbed gut microbiota is associated with acne, partly due to its effect on insulin signaling, but clinical trials with probiotic interventions are scarce (2). This in itself makes L. rhamnosus SP1 an interesting addition.

Another study conducted with this strain is a large RCT (and a subgroup analysis thereof) that investigated the effect of this strain on the prevention of caries in preschool children. The results shows that, compared to placebo, L. rhamnosus SP1 effectively prevents caries (3,4). Another RCT on oral health provides evidence for an effect on Candida-associated denture stomatitis (5). This study also provides direct evidence for an inhibiting effect on (oral) candida.

More information on this strain and its effects can be found under the (i)-button on our platform.

References:

1. https://doi.org/10.3920/BM2016.0089
2. https://doi.org/10.3390/microorganisms10071303
3. https://doi.org/10.1177/0022034515623935
4. https://doi.org/10.1007/s00784-020-03712-8
5. https://doi.org/10.1111/adj.12692

In the complete client population the prevalence of depressed mood is about 18%. However, in clients who have high levels of potentially pathogenic Enterobacter species in their fecal analysis results, the prevalence of depressed mood is almost twice as high, namely 29%. This suggests that this potential pathogen is associated with depression.

A literature search reveals similar findings, although less explicit, showing that bipolar depression patients have higher levels of Enterobacter spp. compared to healthy controls (1). The same was found in patients with late-life depression (2). The researchers of the first study also describe an association between increased inflammatory activity and Enterobacter spp. overgrowth. Inflammation is known to be linked to depression (3). Together, our findings and the literature suggest that elevated Enterobacter spp. may cause inflammation and consequently lead to depression. That is a useful insight, because specific probiotic strains are known to inhibit potential pathogens such as Enterobacter spp. and lower inflammation, and thus may be useful in clients with depression.

This is just one example of how we generate insights while helping clients. Together, we learn from practice and continuously improve treatments. If you want to know more please let us know, or attend the webinars about data analysis (November 14th, in Dutch) or depression (December 14th, in Dutch). These webinars will be repeated in English early 2023.

References:

https://doi.org/10.3389/fpsyt.2019.00784
https://doi.org/10.3389/fnagi.2022.885393
https://doi.org/10.1111/ejn.14631
https://doi.org/10.1016/j.clnu.2018.09.010

New strain: Lactiplantibacillus plantarum DR7

Another strain has been added to the list from which you can select, the L. plantarum DR7. This strain has been isolated from fresh cow’s milk in Malaysia (1). It has anti-inflammatory effects, shown both in preclinical and clinical studies (2-4), and stimulates AMPK activity (5). AMPK (adenosine 5′-monophosphate-activated protein kinase) is a cellular energy sensor and lowered AMPK activity is linked to insulin resistance, amongst others (6). In fact, one of the mechanisms of action of the well-known antidiabetic drug metformin is via activation of AMPK (7). Treatment with metformin has effects on many conditions, including reducing anxiety, which is thought to be linked to its effect on AMPK (8). Interestingly, a high quality RCT shows that this AMPK-stimulating L. plantarum DR7 strain indeed reduces stress and anxiety (4). In addition, this strain can inhibit respiratory pathogens in vitro and has been shown to be efficacious in reducing incidence and severity of upper respiratory tract infections in a RCT (4,9). Additional evidence and information about this strain can be found at the description of this ingredient in our system. 

Rheumatoid arthritis linked to low levels of microbial butyrate 

A very sophisticated study, published in Science Advances in February this year, has found that intestinal butyrate-metabolizing species play a role in rheumatoid arthritis (10). Here, the term “butyrate-metabolizing” refers to both butyrate production as well as butyrate consumption, and the investigators found that the number of butyrate-consuming species was much higher in treatment-naïve rheumatoid arthritis patients than in healthy controls. In fact, no less than 51 of 55 of the rheumatoid arthritis-associated butyrate metabolizers were butyrate consumers, 46 of which were enriched in rheumatoid arthritis patients. This suggests that in rheumatoid arthritis the level of microbial butyrate available to the host is substantially decreased. Next, the researchers validated the finding of the skewed butyrate producers/consumers ratio in an independent cohort. In this second cohort it was also shown that indeed both fecal and serum levels of butyrate were decreased in rheumatoid arthritis patients compared to healthy controls. Finally, the investigators showed that supplementation of butyrate in an animal model of arthritis led to a substantial lower arthritis incidence (11% vs. 85%) and severity compared to controls. Together, these findings provide strong evidence for a role of butyrate-metabolizing species in rheumatoid arthritis. This suggests that interventions with butyrate-producing species such as Anaerobutyricum soehngenii or Clostridium butyricum, both available via our platform, may be beneficial. 

References:

1. https://doi.org/10.1089/jmf.2007.0144 
2. https://doi.org/10.3920/BM2019.0200 
3. https://doi.org/10.3920/BM2018.0135 
4. https://doi.org/10.3168/jds.2018-16103 
5. https://doi.org/10.3920/BM2019.0058 
6. https://doi.org/10.1152/ajpendo.1999.277.1.E1 
7. https://doi.org/10.1007/s00125-017-4342-z 
8. https://doi.org/10.1007/s11011-015-9677-x 
9. https://doi.org/10.3390/microorganisms9030528 
10. https://doi.org/10.1126/sciadv.abm1511 

Internationalization

At the time of its foundation, in 2018, Microbiome Center started its service in The Netherlands. Since then, more and more doctors from other countries found us and wanted to use personalized microbiome treatment in their practice. From 2021 onward we have therefore expanded our service to other European countries. Today, the Microbiome Center service is available for doctors in six countries, including Germany, Switzerland, and Belgium. To serve all these new colleagues in our network, the ‘Kennisflits’ that we periodically send will be written in English from now on and is called ‘Insights flash’.

Summer breeze: do farts have a microbiome?

Summertime allows for some fun and therefore we asked ourselves the question if farts would have a microbiome. There is some seriousness in this question too, because it is known that microbiota transmission occurs between people living close together, yet little is known about the actual routes of transmission (1-3). Given the fact that everyone of us on average passes gas about ten times a day (4), there has been surprisingly little research into the microbial composition of farts. In fact, we could only find a single publication, which can hardly be called a study. An investigator tested whether or not he could culture bacteria from a colleagues’ farts and indeed he could (5). Given the fact that many bacteria are not culturable, it would not be surprising that farts contain many more live microbes and potentially play a role in microbial transmission.

Microbiome and fibromyalgia

Although the number and quality of studies is still relatively low, it is known that the gut microbiome and microbial metabolite profile in fibromyalgia (FM) patients is altered compared to healthy individuals (6,7). A recently published study adds some new insights to this scarcely studied topic. Researchers found alterations in levels of secondary bile acids and the abundance of bacterial species known to metabolize bile acids in FM patients compared to matched healthy controls (8). The secondary bile acid called alpha-muricholic acid was found to be five times less present in FM patients than in healthy controls and a lower level correlated with increased symptom severity of pain, fatigue, unrefreshing sleep and cognitive complaints. This insight may open up new roads to treat FM patients, e.g. using probiotic strains capable of producing alpha-muricholic acid.

References:

1. https://doi.org/10.1038/s41564-019-0409-6
2. https://doi.org/10.1038/s41559-020-1220-8
3. https://doi.org/10.1126/science.aaz3834
4. https://doi.org/10.1007/BF02087912
5. https://doi.org/10.1136/bmj.323.7327.1449
6. https://doi.org/10.1186/s12891-020-03201-9
7. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32116215/
8. https://doi.org/10.1097/j.pain.0000000000002694

Nieuwe stam: L. sakei probio65

Recent hebben we een unieke stam kunnen toevoegen aan het assortiment waaruit u kunt kiezen, de Latilactobacillus sakei probio65. Deze bacterie is geïsoleerd uit kimchi en heeft een uitstekende maagdarmoverleving (1). Er is veel onderzoek gewijd aan het effect van L. sakei probio65 op atopisch eczeem. Dit omvat in vitro en preklinisch onderzoek (zie bijv. 1-3), maar ook twee goed uitgevoerde RCT’s (4,5). Laatstgenoemde laten vrij sterke effecten zien op diverse aspecten van atopisch eczeem. Verder laat in vitro onderzoek een vrij sterk remmend effect zien op diverse pathogenen (1). Interessant is daarnaast dat deze stam α-glucosidase en α-amylase activiteit kan remmen (6,7). Dit zijn enzymen die koolhydraten afbreken en remming van deze enzymen wordt gezien als een manier om diabetes te behandelen en is het werkingsmechanisme van het diabetesmedicijn acarbose (6). Een diermodel liet inderdaad een verbetering van bloedsuiker zien na toediening van L. sakei probio65 (6), wat een indicatie is dat deze stam ook bij metabool syndroom en diabetes van nut kan zijn. Overige evidence en informatie over dit building block kunt u vinden bij de beschrijving van dit ingrediënt in ons systeem. 

Op 28 juni zullen we de effecten bij atopisch eczeem uitgebreider toelichten in onze webinar over allergie. 

Nieuw prebioticum: PHGG

Veel vezels en prebiotica zijn onderzocht in vrij hoge doseringen. Dertig gram per dag is niet ongebruikelijk. Daarnaast laat de literatuur en praktijk zien dat de meest bekende prebiotica, FOS en GOS, regelmatig ongewenste neveneffecten geeft zoals opgeblazen gevoel of buikpijn. Een van de uitzonderingen hierop is gedeeltelijk gehydrolyseerde guar gum (PHGG). PHGG is naast de gebruikelijke hogere dagdoseringen ook onderzocht in een dosering van circa 5 gram per dag. Guar gum wordt gewonnen uit de guarboon en is van zichzelf extreem viskeus, wat de reden is dat het enzymatisch gedeeltelijk gehydrolyseerd wordt (8). Er is m.n. in de jaren ’80 en ‘90 zeer veel onderzoek gedaan naar het effect op glucoserespons en insulineresistentie (met verschillende doseringen), wat consistent een gunstig effect laat zien (zie bijv. 9 en 10). Hierdoor is PHGG dus een goede keuze als ingrediënt bij patiënten met metabool syndroom, (pre)diabetes, of andere aanwijzingen van insulineresistentie. Daarnaast is er veel onderzoek gedaan dat een gunstig effect liet zien op buikklachten zoals diarree, constipatie, buikpijn, en IBS (zie bijv. 8,11,12). Ook voor SIBO laat een goed uitgevoerd onderzoek een gunstig effect zien (13), wat PHGG tot een goede aanvulling bij SIBO-behandeling maakt. Overige evidence en informatie over dit building block kunt u vinden bij de beschrijving van dit ingrediënt in ons systeem.

Referenties:

1. https://doi.org/10.1089/jmf.2007.0144 
2. https://doi.org/10.1111/jam.12229 
3. https://doi.org/10.5021/ad.2014.26.2.150 
4. https://doi.org/10.1016/j.anai.2010.01.020 
5. https://doi.org/10.1007/s12602-020-09654-7 
6. https://doi.org/10.3390/biology10040348 
7. https://doi.org/10.1111/jfbc.12230 
8. https://doi.org/10.1007/s10620-005-2713-7 
9. https://doi.org/10.1111/j.1464-5491.1987.tb00843.x 
10. https://doi.org/10.5144/0256-4947.1990.525 
11. https://doi.org/10.3390/nu11092170 
12. https://doi.org/10.4318/tjg.2010.0121 
13. https://doi.org/10.1111/j.1365-2036.2010.04436.x 

Elke behandelaar komt het tegen: Small Intestinal Bacterial Overgrowth (SIBO). Gastro-intestinale (en systemische) klachten door een verhoogd aantal atypische bacteriën in de dunne darm (1,2). Maar het wordt lang niet altijd herkend.

Patiënten met SIBO klagen vaak over een opgeblazen gevoel en buikpijn, erger na het eten. Ook kunnen zij last hebben van aanhoudend boeren en flatulentie, diarree of obstipatie, verstoorde vetopname, vitaminedeficiënties (o.a. B12), een verstoorde darmbarrière en verstoorde immuunactiviteit (2).

Bij chronische buikklachten wordt vaak geadviseerd extra vezels te nemen in de vorm van supplementen of vezelrijke voeding, maar dit verergert bij SIBO de klachten omdat het de bacteriële overgroei versterkt. De praktijkervaring leert dat veel klassieke probiotische stammen vaak averechts werken. Vanuit die optiek wordt SIBO soms behandeld met antibiotica zoals rifaximine (2,3). Hoewel dit verlichting kan geven, kan het ook zorgen voor verdere verstoring van het microbioom en kan het leiden tot C. difficile infectie en AB-resistentie. Aanbevolen wordt daarom te interveniëren op de oorzaken: verbeteren van motiliteit, lagere inname van korte koolhydraten en vasten (1,4,5).

Daarnaast kunnen ook, mits goed gekozen, probiotica worden ingezet: een meta-analyse van klinische studies laat zien dat bepaalde probiotica SIBO-klachten kunnen verminderen (6). Maar niet alle stammen zijn geschikt. Onder de ingrediënten die beschikbaar zijn voor MyOwnBlend, zijn verschillende stammen waarvoor klinisch onderzoek beschikbaar is dat effect bij SIBO laat zien. Dit betreft o.a. de Bacillus coagulans Unique IS-2 (7) en de Enterococcus faecium i.c.m. Bacillus subtilis (8). De evidence achter de verschillende stammen kunt u vinden bij de beschrijving van de ingrediënten in ons systeem.

Verschillende collega’s hebben in het afgelopen half jaar vaak een combinatie van specifieke stammen ingezet bij SIBO en daar veel positieve reacties op gekregen. Wanneer u in de Advieshulp aangeeft dat er sprake is van klachten die passen bij SIBO komen deze stammen naar voren in de voorgestelde receptuur. Sinds kort wordt de SIBO-aanpak verder ondersteund met de mogelijkheid om de probiotica semi-gefermenteerd in te nemen. De patiënt ontvangt dan bij MyOwnBlend een thermosfles met een aangepaste gebruiksaanwijzing die de effectiviteit hoog in de dunne darm verbetert. De eerste gebruikservaringen zijn positief.

Referenties:

1. https://doi.org/10.1016/j.gtc.2017.09.008
2. https://doi.org/10.1016/j.advms.09.001
3. https://doi.org/10.1007/s11894-019-0671-z
4. https://doi.org/10.1586/17474124.2016.1110017
5. https://doi.org/10.1146/annurev-nutr-071816-064634
6. https://doi.org/10.1097/MCG.0000000000000814
7. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4311312/
8. https://doi.org/10.3748/wjg.v25.i17.2110

Pasteurized Akkermansia muciniphila, a postbiotic

In approximately one in eight stool analyses Akkermansia muciniphila is extremely depleted (less than 1×10⁵ CFU/g) and in a larger group it is substantially depleted. This is an indication of a disturbed mucus layer, which forms an important part of the gut barrier. A. muciniphila is known to enhance the integrity of the intestinal epithelial cells and the thickness of the mucus layer and participates in the host immune regulation, thereby promoting intestinal health (1). Interestingly, important parts of the beneficial effects of A. muciniphila can be traced back to Amuc_1100, a specific pili-like protein isolated from the outer membrane of A. muciniphila (2). This is why pasteurized A. muciniphila is as effective as live cells, as demonstrated in, amongst others, the one human study to date (3). Because A. muciniphila is pasteurized and thus the active ingredient does not consist of living bacteria, it is called a postbiotic (4).

The aforementioned RCT shows that supplementation with pasteurized A. muciniphilaleads to lowering of insulin resistance as well as weight (and body fat) loss (3). This effect is supported by evidence from numerous animal studies, as shown for example in a systematic review of ten animal studies (5). These and other therapeutic effects (e.g. on colitis or allergies) are linked to its inflammation lowering and gut barrier restoring effects, as shown in both the RCT and many animal studies (3, and e.g. 6, 7). This includes stimulation of mucus production and increased mucus layer thickness (6).

As of February 1^st, pasteurized A. muciniphila is available as new building block that you can select as ingredient for MyOwnBlend. More information on this postbiotic and its effects can be found under the (i)-button on our platform.

We organize a webinar to provide further backgrounds on the role of A. muciniphila in health and disease on February 23^rd and March 21^st from 19:30-21:00h. If you are interested to join, you can reply to this e-mail, including which date you prefer.

References:

1. https://doi.org/10.1111/1751-7915.13410
2. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0173004
3. https://doi.org/10.1038/s41591-019-0495-2
4. https://doi.org/10.1038/s41575-021-00440-6
5. https://doi.org/10.3390/microorganisms9051098
6. https://doi.org/10.12182/20220160304
7. https://doi.org/10.3389/fmicb.2019.02259

Voeding en / of probiotica: wanneer het meest kansrijk?

Regelmatig krijgen wij de vraag of het aanpassen van voeding en leefstijl niet al voldoende is om het microbioom te herstellen. Inderdaad is bekend dat een aanpassing van het voedingspatroon binnen één of enkele dagen de samenstelling van het microbioom kan veranderen, net bijvoorbeeld als blootstelling aan stress (1,2). Onderzoek laat echter ook zien dat de effecten per persoon verschillen. Net zoals een gezond microbioom weerbaar is tegen perturbaties, kan ook een verstoord microbioom stabiel zijn en weinig beïnvloed worden door interventies (3). Dit wordt stabiliteit of resilience (veerkracht) genoemd (3,4,5). Het microbioom vormt een complex ecosysteem dat enigszins te vergelijken is met een bos. Regenval, een insectenplaag, of een bosbrand beïnvloeden de samenstelling van de vegetatie in een bos, maar het ecosysteem als zodanig herstelt meestal weer na zo’n pertubatie. Soms zijn de verstoringen in een ecosysteem zo groot dat het niet terugkomt in een gezonde toestand die vergelijkbaar is met de uitgangssituatie. Het microbioom heeft dan een nieuw stabiel, maar dysbiotisch evenwichtspunt bereikt dat moeilijk terug te brengen is naar een gezond evenwichtspunt (3). Als voeding en leefstijl onvoldoende effect hebben, dan is een interventie met gepersonaliseerde probiotica een aanpak die overwogen kan worden om van het ongezonde naar een gezond evenwichtspunt te komen (4,6).

PASC (Long-Covid) en het microbioom: uitnodiging

In Kennisflits #10 besteedden we al aandacht aan de relatie tussen Covid-19 en het darm-microbioom (7). Inmiddels is er meer onderzoek gepubliceerd waaruit een belangrijke rol van het microbioom en darmpermeabiliteit blijkt (8). Er wordt zelf gehypothetiseerd dat het microbioom een rol kan spelen bij de bestrijding van virussen zoals SARS-CoV-2 (9).

De laatste maanden wordt duidelijk dat relatief veel Covid-patiënten langdurige, postinfectieuze klachten hebben. Hoewel hiervoor vaak de term Long-Covid wordt gebruikt, is “post-acute sequelae of COVID-19” (PASC) een betere beschrijving (10). Postinfectieuze klachten zijn niet uniek voor Covid-19; bij de meeste bacteriële en virale infecties ontwikkelen zich chronische klachten in een subgroep van de geïnfecteerde patiënten (10). Er is een groot aantal mechanismen waarvan vermoed wordt dat ze een rol spelen bij PASC (referentie 8 geeft een uitstekende overzicht) en één daarvan is een verstoord darm-microbioom.

We vermoeden dat microbioom-interventie in bepaalde gevallen ondersteunend kan zijn aan het herstelproces. Wij zijn benieuwd naar uw ervaringen en willen graag samen met u leren of en hoe microbioom-therapie bijdraagt aan het herstel van PASC.

Heeft u PASC-patiënten in uw praktijk bij wie ook microbioom-verstoring of buikklachten in het spel zijn? Dan willen wij u uitnodigen om contact met ons op te nemen en uw ervaringen met ons te delen. Als u geen tijd heeft om e.a. op te schrijven, bellen mag ook. Wij maken een overzicht van de casussen en ervaringen van u en uw collega’s om hier nieuwe inzichten uit te extraheren en met alle collega’s te delen. Op deze manier kunnen we samen de cyclus ervaring-kennis-toepassing zo kort mogelijk maken. Ook als u suggesties heeft over hoe we dit aan kunnen pakken en met welke partijen we hierin kunnen samenwerken, horen we graag van u. Wij zijn zeer benieuwd of we samen zoiets aan de gang kunnen krijgen.

Referenties:

1. https://doi.org/10.1038/nature12820
2. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0129996
3. https://doi.org/10.1038/nrmicro.2017.58
4. https://doi.org/10.1136/gutjnl-2020-321747
5. https://doi.org/10.1038/nature11550
6. https://doi.org/10.3389/fmicb.2020.572921
7. https://www.microbiome-center.nl/Medici/Kennisflits/
8. https://doi.org/10.3389/fimmu.2021.708149
9. https://www.nationalgeographic.nl/darmflora-zou-ingezet-kunnen-worden-in-strijd-tegen-virussen
10. https://doi.org/10.3389/fmicb.2021.698169

Nieuwe verpakkingsvorm

Regelmatig ontvangen we vragen over het vervolgtraject na een MyOwnBlend-behandeling. Ons advies tot nu toe was om een eerder voorgeschreven recept te herhalen en dat naar behoefte te laten gebruiken. De houdbaarheidsdatum van 3 maanden maakte het voor patiënten echter lastig dit voor langere tijd te gebruiken. Om dit op te lossen hebben we een nieuwe verpakkingsvorm ontwikkeld. Deze bestaat uit 12 vacuüm-gesealde pouches (zakjes) van elk 100 gram. De pouches kunnen ingevroren worden tot 1 jaar, en per stuk naar behoefte uit de vriezer gehaald worden. Vraag de patiënt hierbij om de instructies voor ontdooien in de bijsluiter te volgen om te zorgen dat de probiotische bacteriën in de pouches het ontdooien goed doorstaan (d.w.z. niet vochtig worden door te snelle opening). Na opening is een pouch nog 2 maanden houdbaar. Deze optie is voor u vanaf vandaag beschikbaar. Het is alleen mogelijk de pouches voor te schrijven na voorafgaande behandeling. Zie bijgevoegd de bijsluiter voor verdere details.

Aanvragen voor herhaalrecepten door patiënten

Uit onze servicegesprekken met patiënten hebben we geleerd dat diverse patiënten de behoefte hebben aan een makkelijke manier om hun behandelende arts te verzoeken om een herhaalrecept. Om aan deze wens tegemoet te komen hebben we op de homepage van patiënten een knop toegevoegd waarmee zij een verzoek voor een herhaalrecept kunnen plaatsen. Daarna is het aan u, als behandelend arts, om dit verzoek al dan niet te honoren. Als u zo’n verzoek ontvangt, ziet u op uw homepage een oranje notificatieknop. Als u hierop klikt kunt u het verzoek accepteren of afwijzen, waarmee u uw digitale handtekening onder het magistrale recept zet.

Ook voor u hebben we het eenvoudiger gemaakt om een eerder samengesteld recept te herhalen. In het overzicht van alle recepten (te benaderen via de knop ‘Recepten’ in het menu aan de linker kant) staat achter alle recepten die in aanmerking komen een herhaal-icoontje. Ook op de detailpagina van een recept wordt dan een herhaal-knop getoond. Als u op de herhaal-knop klikt, komt u op de bekende pagina voor het maken van een recept, waarop alle ingrediënten zijn vooringevuld. Daarbij kunt u kiezen voor alle beschikbare verpakkingsvormen, waaronder de bovengenoemde pouches. Ook kunt u indien gewenst de receptuur bijstellen.

Buikklachten bij chronische aandoeningen

Het merendeel van de Nederlanders, bijna 10 miljoen mensen, heeft één of meer chronische aandoeningen (1). Er zijn ruim 3.7 miljoen Nederlanders met een MDL-aandoening bekend bij de huisarts en het grootste deel daarvan (2.5 miljoen) betreft buikklachten zoals buikpijn en constipatie (2). In veel gevallen gaan chronische ziekten gepaard met buikklachten en dit kan een indicatie zijn dat het microbioom een rol speelt. Zo komen buikklachten zoals constipatie, reflux, en diarree vaker voor bij hoofdpijn (3), hebben migrainepatiënten relatief vaak IBS (4), en heeft ongeveer de helft van alle diabetes patiënten buikklachten (5,6). Veel patiënten zijn terughoudend met praten over buikklachten of ervaren zaken als buikpijn, diarree, of constipatie door jarenlange gewenning als normaal. Het heeft zin om te vragen naar buikklachten, want dit kan snel inzicht geven of het microbioom mogelijk een rol speelt en dat kan een nieuw perspectief geven om langdurige klachten te behandelen. Vragen naar buikklachten past in elk spreekuur. Eenvoudige hulpmiddelen hiervoor (zoals de Bristol stool chart en een lijst vragen) heeft MC beschikbaar.

Gezond ouder worden met een uniek microbioom

Een recente publicatie laat zien dat een unieker microbioom correleert met betere gezondheid in ouderen (7). Verschillende cohorts werden gebruikt en deze lieten zien dat de uniekheid van het microbioom toeneemt met de leeftijd en dat de mate waarin dat gebeurt veelzeggend is. De mate van uniekheid bleek gecorreleerd aan bepaalde metabolieten die in eerdere studies geassocieerd waren aan zeer hoge leeftijd. Bovendien was de mate van uniekheid van het microbioom direct gecorreleerd aan verschillende indicatoren van gezondheid bij ouderen (medicijngebruik, eigen indruk van gezondheid, grootte van de levensruimte, loopsnelheid). Alles bij elkaar biedt dit onderzoek vrij sterke indicaties dat het microbioom een bepalende rol speelt bij gezond ouder worden.

Referenties:

1. https://www.volksgezondheidenzorg.info/onderwerp/chronische-aandoeningen-en-multimorbiditeit/cijfers-context/huidige-situatie
2. https://www.volksgezondheidenzorg.info/onderwerp/maag-darm-en-leveraandoeningen/prevalentie#node-aantal-personen-met-mdl-aandoening-bekend-bij-huisarts
3. https://doi.org/10.1111/j.1468-2982.2007.01486.x
4. https://doi.org/10.5056/jnm.2013.19.3.301
5. https://doi.org/10.1046/j.1464-5491.1999.00135.x
6. https://doi.org/10.1080/003655200750024317
7. https://doi.org/10.1038/s42255-021-00348-0 (als preprint beschikbaar via https://doi.org/10.1101/2020.02.26.966747)

Twee nieuwe stammen in één building block

Recent hebben we weer een nieuw building block toegevoegd dat ditmaal uit twee nieuwe stammen bestaat: een Enterococcus faecium en een Bacillus subtilisstam. Deze twee stammen zijn de actieve ingrediënten van een medicijn dat in Azië op de markt is en daar veel onderzocht is. Zo laat een meta-analyse van 53 RCTs zien dat deze combinatie van stammen effectief is bij colitis ulcerosa (1). Deze meta-analyse biedt bovendien directe evidence voor een effect bij ontsteking. Ook laten RCT’s onder andere evidence zien voor een effect op buikpijn en IBS (2,3), en small intestinal bacterial overgrowth (SIBO)(4), en geeft een retrospectief onderzoek evidence voor een effect bij antibiotica-geassocieerde diarree (5). Overige evidence en informatie over dit building block kunt u vinden bij de beschrijving van dit ingrediënt in ons systeem.

Belangrijke mechanismen achter chronische aandoeningen

In de vorige kennisflits kwam aan bod dat bijna 10 miljoen Nederlanders één of meerdere chronische aandoeningen hebben. Twee belangrijke mechanismen bij chronische aandoeningen zijn insuline resistentie en systemische laaggradige ontsteking. Deze mechanismen zijn het meest bekend bij het metabool syndroom en diabetes type 2, maar daar blijft het niet bij. Ze spelen bij (vrijwel) àlle chronische aandoeningen een rol. Ter illustratie, enkele (misschien onverwachte) voorbeelden hiervan zijn depressie (6-8), reuma (9,10), en ME/CVS (11,12). Zowel insuline resistentie als systemische laaggradige ontsteking hangen direct samen met het microbioom (13-16). Er kan dan ook geconcludeerd worden dat het zinvol is om in het therapeutisch regime bij alle chronische ziekten rekening te houden met deze twee belangrijke mechanismen en de rol van het microbioom.

Referenties:

1. https://doi.org/10.12998/wjcc.v6.i15.961
2. https://doi.org/10.1111/nmo.12544
3. http://www.kjg.or.kr/journal/view.html?uid=3648&vmd=Full
4. https://doi.org/10.3748/wjg.v25.i17.2110
5. https://doi.org/10.1097/MD.0000000000020631
6. https://doi.org/10.1016/j.expneurol.2019.01.016
7. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2019.00057
8. https://doi.org/10.1017/S0033291719001454
9. https://doi.org/10.1002/art.38986
10. https://doi.org/10.1038/nrrheum.2016.136
11. https://doi.org/10.1073/pnas.1607571113
12. https://doi.org/10.3389/fnbeh.2018.00078
13. https://doi.org/10.1016/j.ar2017.10.003
14. https://doi.org/10.1177/0884533615609896
15. https://doi.org/10.1016/j.cmet.2017.09.008
16. https://doi.org/10.4049/jimmunol.1601621

Nieuw ingrediënt
Op verzoek van verschillende collega’s hebben we 2′-fucosyllactose (2’FL) toegevoegd aan de lijst van ingrediënten waaruit u kunt kiezen. 2’FL is een zogenaamde ‘human milk oligosaccharide’ en is van nature aanwezig in moedermelk. Dergelijke moedermelkoligosaccharides dragen bij aan de ontwikkeling van het microbioom en de afstemming van het immuunsysteem. Er wordt gedacht dat deze effecten ook bij volwassenen optreden en 2′-fucosyllactose is veilig bevonden bij volwassenen (1). Interessant aspect aan deze stof is dat er preklinische aanwijzingen zijn dat Akkermansia muciniphila kan groeien op 2’FL (2-4), wat suggereert dat 2’FL één van de weinige stoffen is die deze belangrijke bacteriesoort kan stimuleren. Akkermansia muciniphila is een voor de gezondheid belangrijke bacteriesoort die mucine afbreekt en daarmee een gezonde darmwand stimuleert en is vaak sterk verlaagd bij ziekten (5,6). Het is misschien dan ook niet onverwacht dat preklinische evidence laat zien dat 2’FL de darmbarrièrefunctie verbetert (7,8). Verder is er enige evidence uit humane studies voor een effect op ontstekingsremming (9), allergieën (10), en luchtweginfecties (11). Overige evidence en informatie kunt u vinden bij de beschrijving van dit ingrediënt in ons systeem. 

Rol van darm-microbioom bij psoriasis
Hoewel psoriasis bekend staat als huidziekte, zijn er diverse aanwijzingen dat het darm-microbioom een rol speelt (12,13). Dit hangt waarschijnlijk samen met het gegeven dat er bij psoriasis sprake is van een verstoord immuunsysteem en laaggradige ontsteking (14,15). Veel van de comorbiditeiten die bij psoriasis gevonden worden (zoals diabetes type 2, niet-alcoholische leververvetting, depressie, hart- en vaatziekten, en de ziekte van Crohn (14,15)) hangen dan ook samen met de kernfactoren van het metabool syndroom: systemische laaggradige ontsteking en insulineresistentie. Ook laatstgenoemde wordt bij psoriasis gevonden (16,17). Het is bekend dat het darm-microbioom een belangrijke rol speelt bij deze onderliggende mechanismen, o.a. door het effect op de darmpermeabiliteit. Dit past bij de observatie dat de darmbarrièrefunctie is bij psoriasis verminderd (18). Dit alles suggereert dat microbioomtherapie zoals probiotica van nut kan zijn bij psoriasis. Pilotstudies laten inderdaad gunstige effecten zien op ontstekingsmarkers en de ernst van de symptomen bij psoriasispatiënten (19,20).

Referenties:

1. https://doi.org/10.1017/S0007114516003354 
2. https://doi.org/10.3920/BM2016.0185 
3. https://doi.org/10.3390/nu12051284 
4. https://doi.org/10.1038/s41598-020-71113-8 
5. https://doi.org/10.26355/eurrev_201909_19024 
6. https://doi.org/10.1016/j.micpath.2016.02.005 
7. https://doi.org/10.3389/fcimb.2018.00372 
8. https://doi.org/10.3390/nu12092808 
9. https://doi.org/10.3945/jn.116.236919 
10. https://doi.org/10.1007/s00394-016-1180-6 
11. https://doi.org/10.1097/MPG.0000000000001520 
12. https://doi.org/10.1016/j.berh.2020.101494 
13. https://doi.org/10.3390/pathogens9060463 
14. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(14)61909-7 
15. https//doi.org/10.3390/ijms20061475
16. https//doi.org/10.3390/ijerph15071486 
17. https//doi.org/10.1016/j.jaad.2015.01.004 
18. https//doi.org/10.3390/microorganisms7110550
19. https//doi.org/10.4161/gmic.25487
20. https//doi.org/10.2340/00015555-3305

Twee nieuwe stammen

Microbiome Center zoek continu wereldwijd naar interessante andere stoffen en stammen die u kunt inzetten bij microbioomtherapie. We hebben twee nieuwe sporenvormende probiotische stammen toegevoegd aan het palet waar u uit kunt kiezen. De eerste is een Bacillus clausii die door de spoorvormende eigenschappen zeer stabiel is en een uitstekende maag-darm overleving heeft (1). Deze stam is klinisch onderzocht bij diarree (2,3). Ook zijn er voorzichtige aanwijzingen voor een mogelijk effect bij uremie (4) en voor een remmend effect op de pathogene bacterie Bacillus cereus (5).

De tweede stam is een Bacillus coagulans. Deze stam laat in een goed uitgevoerde RCT een groot effect zien op constipatie (6). Ook zijn er meerdere klinische onderzoeken waaruit een gunstig effect bij IBS naar voren komt (7-9). Voor de hieraan gerelateerde klacht buikpijn is ook evidence voor een positief effect, zij het wat minder consistent (7-12). Daarnaast zijn enige aanwijzingen uit klinische studies dat deze stam effectief is bij o.a. SIBO (13) en bacteriële vaginose (oraal gebruik) (14).

Meer informatie over deze en alle andere ingrediënten vindt u in het MC behandelnetwerk onder de (i)-knop bij de ingrediënten.

Meer aanwijzingen voor rol microbioom bij multiple sclerosis

Er waren al diverse aanwijzingen dat het darm-microbioom een rol speelt bij de etiologie van multiple sclerosis (MS), zoals stoffen van bacteriële oorsprong in het bloed en de aanwezigheid van bacteriën in de hersenen van overleden patiënten (15). Een recent verschenen onderzoek voegt hier een nieuwe aanwijzing aan toe. Bij MS-patiënten werd immunoglobuline A (IgA) aangetroffen in cerebrospinale vloeistof (16). Ook werden B-cellen met IgA expressie in de hersenen van overleden patiënten aangetroffen, met name op locaties met laesies. Opvallend was dat de B-cellen met IgA expressie in de cerebrospinale vloeistof wel op darmbacteriën reageren, maar niet op antigenen uit het brein. Dit duidt erop dat deze B-cellen uit de darm afkomstig zijn en gemigreerd zijn naar de cerebrospinale vloeistof.

Dit onderzoek suggereert dat tijdens de actieve fase van MS B-cellen die op darmbacteriën reageren migreren naar en actief zijn in cerebrospinale vloeistof en de hersenen. Het lijkt aannemelijk dat hier een belangrijke rol ligt voor een darmbarrière. Immuun-modulerende probiotische stammen kunnen hier mogelijk een rol spelen, en enkele eerste dier- en klinische onderzoeken met probiotica laten eerste voorzichtig positieve effecten zien (17).

Referenties:

1. https://doi.org/10.3389/fmicb.2020.01010
2. https://doi.org/10.3920/BM2018.0094
3. https://doi.org/10.3920/BM2012.0034
4. https://doi.org/10.1007/s12602-019-09540-x
5. https://doi.org/10.4014/mbl.1903.03005
6. https://doi.org/10.1007/s12602-019-09542-9
7. https://doi.org/10.3920/BM2017.0129
8. https://doi.org/10.1038/s41598-019-48554-x
9. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4129566/
10. https://doi.org/10.5812/ircmj.17(4)2015.23844
11. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4285933/
12. https://www.researchgate.net/publication/282188545_Efficacy_of_Bacillus_coagulans_strain_unique_IS-2_in_the_treatment_of_patients_with_acute_diarrhea
13. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4311312/
14. https://doi.org/10.1007/s12088-011-0233-z
15. https://microbiome-center.nl/Medici/MS,-Parkinson,-Alzheimer/
16. https://doi.org/10.1126/sciimmunol.abc7191
17. https://doi.org/10.1186/s12974-019-1611-4

In de maand waarop de meeste Nederlanders hun zorgpolis nog eens nakijken, leek het ons goed om informatie te geven over de vergoedingen van zorgverzekeraars voor microbioomtherapie.

Welke stammen kunt u toepassen?

Soms krijgen wij de vraag welke ingrediënten in ons portfolio voor u beschikbaar zijn om te gebruiken in persoonlijke bereidingen. Daarom hierbij een kort het overzicht met een greep uit de beschikbare ingrediënten:

• Het portfolio bevat bijvoorbeeld een Clostridium butyricum stam die boterzuur kan maken, anti-inflammatoire effecten heeft, en o.a. effectief is bij colitis ulcerosa.
• Ook kunt u gebruik maken van de bekende gist Saccharomyces boulardii die effectief is tegen pathogenen en parasieten en mede daarom van nut bij diarree.
• Er is een Propionibacterium freundenreichii stam die a. vitamine K2 produceert.
• Er zijn specifieke Bifidobacterium bifidum, brevis, en Lactobacillus acidophilus stammen die zijn geselecteerd voor hun effect op verminderen van darmpermeabiliteit en anti-inflammatoire effect, en die insulineresistentie kunnen verminderen.
• Eén van de ingrediënten bevat het aminozuur L-glutamine, wat de darmbarrièrefunctie verbetert en o.a. onderzocht is voor het verminderen van bijwerkingen van chemotherapie.
• Er is de bekende LGG (Lactobacillus rhamnosus GG) die effectief is bij IBS en diarree, maar ook onderzocht bij bijvoorbeeld manie en ADHD.

Naast deze en andere ingrediënten zoeken wij continu wereldwijd naar interessante andere stoffen en stammen die u kunt inzetten bij microbioomtherapie:

• Binnenkort breiden we het portfolio bijvoorbeeld uit met een Bacillus coagulans en Bacillus clausii stam, o.a. onderzocht bij vaginose, IBS, en SIBO.
• Ook zijn we bezig om een Bacillus subtilis en Enterococcus faecium stam die gezamenlijk in een groot aantal klinische studies onderzocht zijn bij colitis ulcerosa, maar ook bij bijvoorbeeld beademingspneumonie.

Meer informatie over de beschikbare ingrediënten en referenties naar de literatuur vindt u in het MC behandelnetwerk onder de (i)-knop bij de ingrediënten.

Onderzoek naar microbioom bij diabetes type 1

Het zal weinigen ontgaan zijn dat professor Max Nieuwdorp van het Amsterdam UMC ruim een miljoen euro subsidie heeft ontvangen van het Diabetes Fonds voor microbioomonderzoek bij patiënten met diabetes type 1 (T1DM) (1). Eerder onderzoek heeft al laten zien dat het microbioom van T1DM patiënten afwijkt van gezonde personen, o.a. door een verlaagd aantal boterzuurvormende bacteriën (2,3). Daarnaast zijn er wat voorzichtige aanwijzingen dat probioticagebruik geassocieerd is met een lager risico op T1DM en betere glycemische regulering bij T1DM patiënten (4,5). Ook het Amsterdam UMC deed al een verkennend onderzoek naar fecestransplantatie bij T1DM patiënten en zal hierover deze maand publiceren in het vakblad Gut (1). De toekenning van deze subsidie is een duidelijke bevestiging dat de toenemende inzichten over de sterke relatie tussen chronische ziekten en darmgezondheid waardevol zijn voor patiënten en behandelaars.

Microbioom bij insuline resistentie en diabetes type 2

Er zijn diverse sterke aanwijzingen dat het microbioom een rol speelt bij insulineresistentie en type 2 diabetes mellitus (6,7). Het is bijvoorbeeld opvallend dat metformine – het eerstelijns medicijn bij diabetes type 2 – alleen bij orale inname werkt (8). Metformine lijkt (mede) via de darm te werken en is bijvoorbeeld geassocieerd met een toename van de mucine-metaboliserende Akkermansia muciniphila en van boterzuurvormende bacteriesoorten (9-11). Diabetes type 2 en insulineresistentie gaan gepaard met systemische laaggradige ontsteking (12). Er zijn aanwijzingen dat het metabole en het immuunsysteem onderling sterk verweven zijn, vermoedelijk doordat sterke afweer evolutionair voordelig is maar veel energie kost (13). Er is bijvoorbeeld evidence dat cytokinen rechtstreeks als metabole hormonen werken (13). Gezien de effecten die probiotische stammen kunnen hebben op het immuunsysteem, maar ook op darmpermeabiliteit en boterzuurproductie, is het daarom niet onverwacht dat meta-analyses van RCT’s concluderen dat probiotica o.a. de Hb1Ac en HOMA-IR kunnen verlagen (14,15).

Referenties

1. https://www.diabetesfonds.nl/over-diabetes/nieuws/miljoen-euro-voor-onderzoek-poeptransplantatie-bij-diabetes-type-1
2. https://doi.org/10.1155/2020/3936247
3. https://doi.org/10.3389/fendo.2020.00125
4. https://doi.org/10.1001/jamapediatrics.2015.2757
5. https://doi.org/4172/2329-8901.1000188
6. https://doi.org/10.1210/er.2017-00192
7. https://doi.org/10.1172/JCI129194
8. https://doi.org/10.1111/j.1464-5491.1992.tb01716.x
9. https://doi.org/10.1007/s00125-015-3844-9
10. https://doi.org/10.1038/nature15766
11. https://doi.org/10.2337/dc16-1324
12. http://www.njmonline.nl/njm/getarticle.php?v=71&i=4&p=174
13. https://doi.org/10.1038/nature21363
14. https://doi.org/10.20452/pamw.3156
15. https://doi.org/10.1186/s12967-020-02213-2

Interactie tussen bacteriën en SARS-CoV-2

Uit diverse onderzoeken en ook uit RIVM gegevens is bekend dat obesitas, diabetes en hart- en vaatziekten het risico op een ernstig verloop van Covid-19 verhogen (1,2). Enkele weken geleden verscheen een intrigerende review (3) waarin synergistisch effect wordt gezien tussen het nieuwe coronavirus en lipopolysaccharide (LPS, een endotoxine van bacteriële oorsprong). Beiden verlagen de expressie van de ACE2 receptor in de longen waardoor het angiotensine-systeem ontregeld wordt. Uit onderzoek met een varkenscoronavirus is bekend dat de combinatie van dat virus en LPS in varkens leidt tot ernstig acuut ademhalingssyndroom (SARS), terwijl blootstelling aan elk afzonderlijk veel mildere symptomen geeft. Ook wordt bij o.a. diabetes verhoogde darmpermeabiliteit gezien (4), wat leidt tot verhoogde LPS in de circulatie en daarmee geassocieerde insulineresistentie (5). Dit review (3) is daarmee een nieuwe aanwijzing dat verbeteren van de darmbarrièrefunctie een zinvol therapeutisch doel lijkt om patiënten met cardiometabole ziekten te beschermen.

Mycobioom bij Alzheimer

Eerdere onderzoeken hebben al laten zien dat er verschillen in microbioom-samenstelling zijn tussen Alzheimerpatiënten en gezonde personen (6,7). Deze onderzoeken keken uitsluitend naar bacteriën, maar het menselijk microbioom bestaat ook uit tal van andere typen micro-organismen zoals schimmels, archea, protisten, en virussen. Een nieuwe publicatie concludeert dat er bij mensen met milde cognitieve achteruitgang ook verschillen zijn in de samenstelling van schimmels (het mycobioom) (8). Ook vergeleken de onderzoekers de invloed van twee voedingspatronen met elkaar. Alleen een aangepast Mediterraan-ketogeen dieet blijkt het mycobioom te beïnvloeden bij patiënten met milde cognitieve achteruitgang. Dit sluit aan bij eerder onderzoek waarin dit dieet leidde tot verbetering van markers van de ziekte van Alzheimer. Een ander recent onderzoek met een diermodel van Alzheimer laat overtuigend zien dat fecestransplantatie van gezonde muizen naar zieke muizen leidt tot minder afzetting van amyloïde-β plaques, verlaagde ontstekingsmarkers, en vermindering van cognitieve achteruitgang (9). Deze twee onderzoeken breiden de groeiende stapel uit van evidence dat het ziekteproces achter de ziekte van Alzheimer via de darm is te beïnvloeden.

Referenties

1. https://doi.org/10.1016/j.dsx.2020.04.044
2. https://www.rivm.nl/documenten/wekelijkse-update-epidemiologische-situatie-covid-19-in-nederland
3. https://doi.org/10.7554/eLife.61330
4. https://doi.org/10.1186/1475-2891-13-60
5. https://doi.org/10.2337/db06-1491
6. https://doi.org/10.1038/s41598-017-13601-y
7. https://doi.org/10.1038/s41598-018-38218-7
8. https://doi.org/10.1016/j.ebiom.2020.102950
9. https://doi.org/10.1136/gutjnl-2018-317431

Probiotica bij migraine

Er zijn diverse aanwijzingen voor een relatie tussen het darm-microbioom en migraine (1). Een recente systematische review van placebo-gecontroleerde onderzoeken vond twee studies die voldeden aan de inclusiecriteria, waarvan één een vrij groot effect en de ander geen effect vond van probiotica (2). Ook uit ervaringen is bekend dat migrainepatiënten soms heel veel baat hebben bij probiotica. Sommige patiënten die al van alles geprobeerd hebben, rapporten dat hun migraine-aanvallen vrijwel verdwenen zijn nadat ze probiotica zijn gaan gebruiken. Een aardig voorbeeld van een studie die dit type observaties beschrijft bij ruim 1000 patiënten is deze, waarbij de ernst van de klachten flink verminderde (3).

Nieuwe stam: LGG

Aan het portfolio van probiotica dat u kunt voorschrijven is een nieuwe stam toegevoegd: de Lacticaseibacillus rhamnosus GG, ’s werelds meest onderzochte probiotische bacteriestam. Als u zich afvraagt of er een spelfout in de geslachtsnaam zit, lees dan even het laatste berichtje in deze kennisflits. Het feit dat deze stam, ook wel bekend als LGG, zo veel onderzocht is (ruim 1100 publicaties in Pubmed), betekent zeker niet dat hij overal effectief voor is. Een veel onderzochte indicatie is bijvoorbeeld eczeem, maar een meta-analyse van RCTs laat zien dat de LGG daarbij niet effectief is (4). We hebben de LGG uiteraard toegevoegd omdat er diverse indicaties zijn waarbij hij wél effectief is. De LGG haalt in ons GRADE-gebaseerde beoordelingssysteem zelfs de hoogst haalbare score voor acute diarree vanwege twee meta-analyses van RCTs met zeer consistente resultaten (5,6). Ook bij IBS is er sterke evidence dat de LGG effectief is (7,8). Interessant is dat de LGG ook onderzocht is bij ADHD en manie, hoewel dit slechts eerste voorzichtige aanwijzingen betreffen (9,10). Daarnaast zijn er nog diverse andere indicaties, die u kunt terugvinden in de informatie op onze website.

Naamswijziging van het bacteriegeslacht Lactobacillus

Een team van internationale experts heeft enkele maanden gelden een naamswijziging doorgevoerd van het bacteriegeslacht Lactobacillus (11). Dit geslacht bevatte diverse bekende bacteriesoorten, zoals de L. acidophilus, L. rhamnosus, en L. brevis. Er waren al langere tijd aanwijzingen uit o.a. genetische analyses dat de taxonomische heterogeniteit binnen het oude Lactobacillus geslacht te groot was om redelijkerwijze alle 261 bacteriesoorten te kunnen groeperen. In de nieuwe indeling zijn er 23 nieuwe geslachten geïntroduceerd, die wel allemaal met de letter L beginnen, zodat afkortingen niet veranderen. Er zijn diverse websites met een overzicht waarin de oude en nieuwe namen opgezocht kunnen worden (12).

Referenties

1. https://doi.org/10.1186/s10194-020-1078-9
2. https://doi.org/10.3390/jcm8091441
3. https://doi.org/10.1007/s15006-018-1052-5
4. https://doi.org/10.3390/nu10091319
5. https://doi.org/10.3748/wjg.v25.i33.4999
6. https://doi.org/10.1111/apt.15267
7. https://doi.org/10.1111/j.1365-2036.2011.04665.x
8. https://doi.org/10.1097/MCG.0000000000001054
9. https://doi.org/10.1038/pr.2015.51
10. https://doi.org/10.1111/bdi.12652
11. https://doi.org/10.1099/ijsem.0.004107
12. https://www.microbiometimes.com/the-lactobacillus-taxonomy-change-has-arrived-what-do-you-need-to-know/

Microbioom diverse rollen bij virusinfecties

Virusinfecties worden op verschillende manieren beïnvloed door het microbioom, variërend van een stimulerend tot een remmend effect (1). Virussen kunnen op directe wijze gebruik maken van bepaalde bacteriële factoren om een verhoogde stabiliteit, infectiegraad, en virulentie te krijgen en kunnen indirect geholpen worden doordat bepaalde bacteriën expressie van regulerende T cellen stimuleren en daarmee de afweer onderdrukken. Anderzijds kan het microbioom virusinfecties ook tegengaan. Dit kan op een directe manier door binding, absorptie, destabilisatie, en verminderde replicatie van virussen, en indirect door het versterken van de afweerreactie van het immuunsysteem. Deze tegengestelde effecten van het microbioom benadrukken de complexiteit van de interactie tussen gastheer en microbioom en het belang van een goede balans. Een sterke immuunrespons is immers gewenst bij virusinfecties, maar nadat de infectie overwonnen is, is juist demping van de immuunrespons gewenst. Ook bij niet-overdraagbare ziekten is stimulering van ontstekingsremmende regulerende T cellen juist zeer wenselijk (2,3).

Herstel na virusinfecties

Het microbioom beïnvloedt niet alleen virusinfecties, virusinfecties beïnvloeden op meerdere manieren ook het microbioom (1,4). Bij diverse virussen, waaronder het griep- en norovirus, zijn veranderingen van het darm-microbioom gevonden. Dit is o.a. gelinkt aan de immuunmodulatie door het virus, maar ook aan veranderingen in voedselinname gedurende de ziekteperiode (5). Verstoringen in het darm-microbioom na een virusinfectie zijn dus niet onverwacht, maar soms zijn deze van ernstigere en/of chronische aard. Bij infectieuze gastro-enteritis, ook met virale oorzaak, kan bijvoorbeeld het zogenaamde postinfectieus prikkelbare darm syndroom (PI-IBS) ontstaan (6,7). Hierbij spelen onder andere een verstoorde immuunactiviteit (waaronder een hoog niveau van pro-inflammatoire cytokines), een verlaagde darmpermeabiliteit, en verstoord darm-microbioom een rol. Bij virussen die vooral buiten de darm actief zijn, komen eveneens postvirale klachten zoals vermoeidheid voor en speelt een verhoogd niveau van pro-inflammatoire cytokines een rol (8). Omgekeerd lijkt het chronisch vermoeidheidssyndroom (ME/CVS) vaak een virale oorsprong te kennen en ook hier is sprake van een verschoven immuun activiteit en verstoord darm-microbioom (9,10). Virusinfecties kunnen dus langdurige consequenties hebben en de immuunmodulerende rol van bacteriën in de darm lijkt hierbij van belang. Anders dan tijdens acute virusinfecties, maar vergelijkbaar met niet-overdraagbare ziekten, lijkt de wenselijke aanpassing eenduidig: remmen van de inflammatoire activiteit van het immuunsysteem.

Referenties

1. https://doi.org/10.3389/fimmu.2019.01551
2. https://doir.org/10.1136/bmj.j5145
3. https://doi.org/10.1016/j.jaci.2014.11.012
4. https://doi.org/10.1016/j.micinf.2017.09.002
5. https://doi.org/10.1128/mBio.03236-19
6. https://doi.org/10.1007/s11894-017-0595-4
7. https://doi.org/10.1097/MCG.0000000000000924
8. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0155884
9. https://doi.org/10.1016/j.neucli.2017.02.002
10. https://doi.org/10.1007/s11011-019-0388-6

Immuunsysteem. 

Het microbioom in de darm speelt een belangrijke rol in de educatie en functie van het immuunsysteem en de verworven immuniteit (1,2,3). Zowel antibiotica als probiotica beïnvloeden de effectiviteit van vaccinaties (4,5) en het microbioom en bepaalde probiotica hebben invloed op het verloop van virusinfecties (6,7). Opvallend is dat bij Covid-19 patiënten bijna één op de vijf patiënten last had van diarree, overgeven, of buikpijn (8) en dat het SARS-CoV-2 virus is aangetroffen in ontlasting en in het Nederlands rioolwater (9,10,11). Daarnaast wordt verlies van reukzin genoemd als symptoom van Covid-19 (12). Intrigerend is dat dit in verband wordt gebracht met het doordringen van het virus tot het centrale zenuwstelsel, waar het via het ademhalingscentrum mogelijk ook een rol speelt bij ademhalingsproblemen (13,14). De darm-bloed barrière en bloed-brein barrière worden beïnvloed door dezelfde factoren, en het microbioom speelt hierin een rol (15,16). Hoewel het microbioom op het eerste gezicht niets te maken lijkt te hebben met Covid-19, kan het dus wel degelijk een rol spelen en met name immunogeen werkende bacteriën en darmbarrièrefunctie verdienen daarbij aandacht.

Referenties

1. https://doi.org/10.1126/science.1223490
2. https://doi.org/10.1038/nm.2505
3. https://doi.org/10.1038/ni.3780
4. https://doi.org/10.1016/j.cell.2019.08.010
5. https://doi.org/10.3390/nu9111175
6. https://doi.org/10.3389/fcimb.2016.00041
7. https://doi.org/10.3389/fimmu.2016.00633
8. https://journals.lww.com/ajg/Documents/COVID_Digestive_Symptoms_AJG_Preproof.pdf
9. https://doi.org/10.1016/j.ijid.2020.02.050
10. https://doi.org/10.1001/jama.2020.3786
11. https://www.rivm.nl/nieuws/nieuwe-coronavirus-aangetroffen-in-rioolwater
12. https://www.entuk.org/loss-sense-smell-marker-covid-19-infection
13. https://doi.org/10.1021/acschemneuro.0c00122
14. https://doi.org/10.1002/jmv.25728
15. https://doi.org/10.1016/j.bbrc.2018.11.021
16. https://doi.org/10.1152/ajpgi.00048.2015

Microbioom kan zenuwstelsel rechtstreeks (!) beïnvloeden

Rol van probiotica bij allergieën

Er is via het immuunsysteem een direct verband tussen allergieën en het microbioom. Allergische reacties zijn IgE gemedieerd en van immunologische aard [1] en het is bekend dat het microbioom betrokken is bij de educatie van en de grondtoon van het immuunsysteem [2,3]. De relatie met het microbioom wordt bevestigd door verschillende typen onderzoeken bij astma, constitutioneel eczeem, voedingsallergieën, en hooikoorts [4,5]. Interventies met pre- en probiotica bij zwangere vrouwen en hun kinderen blijken preventieve en curatieve effecten te hebben bij constitutioneel eczeem [6,7] en voedingsallergieën [8,9]. De effecten zijn stam-specifiek en dit valt te vertalen naar de persoonlijke bereidingen in MyOwnBlend.

Verkiezing van de ‘Leefstijlprofessional 2020’

Tijdens het congres van Vereniging Arts en Leefstijl (3 april) wordt de verkiezing van de ‘Leefstijlprofessional 2020’ gehouden. Dit jaar kunnen daar naast artsen ook POH’s, apothekers, leefstijlcoaches en diëtisten voor genomineerd worden. Als u iemand in gedachten heeft, kunt u zich bij de vereniging melden [10].

Referenties

• Akdis, C.A., Agache, I., 2014. Global atlas of allergy. European Academy of Allergy and Clinical Immunology
• https://doi.org/10.1016/j.immuni.2017.04.008
• https://doi.org/10.1111/imm.12896
• https://doi.org/10.1016/j.jaci.2017.02.007
• https://doi.org/10.1111/imr.12556
• https://doi.org/10.1016/j.jaci.2015.04.031
• https://doi.org/10.1001/jamapediatrics.2015.3943
• https://doi.org/10.1097/MD.0000000000002562
• https://doi.org/10.1016/j.aller.2019.04.009
• https://www.artsenleefstijl.nl/activiteiten/jaarcongres2020/

Advies-hulp en productinformatie update

Na enkele technische uitdagingen, zijn nu alle beschrijvingen en referenties van de supplementen en magistrale ingrediënten compleet ingevuld. Deze vindt u door op de (i) naast een product of ingrediënt te klikken in de Advies-hulp of op de Recepten-aanmaak-pagina. De beschrijving biedt een samenvatting van alle onderzoeken die gedaan zijn met het betreffende product of ingrediënt, inclusief de bijbehorende referenties.

Ook is de Advies-hulp verder verbeterd. Bij de voorgestelde hoeveelheden van de magistrale ingrediënten wordt nu ook rekening gehouden met de minimale en maximale dagdosis voor elk ingrediënt. Onveranderd is dat de uitkomst van de Advieshulp is gebaseerd op de ingevulde scores voor de verschillende indicaties (klachten, medische achtergrond, en lab uitslagen) enerzijds en op de sterkte van de evidence van de producten/ingrediënten bij deze indicaties anderzijds. In de nieuwe versie van de Advies-hulp is ook een verfijndere gradatie aangebracht voor de sterkte van de evidence, wat op een systematische (op GRADE geïnspireerde manier [1]) gewogen is. Momenteel werken we er hard aan om bij de volgende versie van de Advies-hulp de evidence scores voor u zichtbaar te maken, zodat u nog beter kunt zien waarop het advies gebaseerd is.

Probiotica mogelijk nuttig bij depressie

Sinds enkele jaren begint duidelijk te worden dat het microbioom een rol speelt bij stemmingen en depressie; er wordt gesproken over de darm-brein-as. Er zijn relaties met de kwaliteit van leven cq. depressie en de samenstelling, structuur, en functie van het microbioom [2,3]. Feces-transplantatie van patiënten met major depression disorder (MDD) naar muizen of ratten resulteert in gedrag dat geassocieerd is met depressie [4,5]. Klinische studies hebben laten zien dat interventies met probiotica kunnen zorgen voor vermindering van depressie [6-8].

Koninklijke interesse voor het microbioom

Op dinsdag 26 november vond het Paleissymposium ‘The Microbiome’ plaats, waar Koning Willem-Alexander en Prinses Beatrix bij aanwezig waren [9]. Sprekers waren Martin Blaser, directeur van het Human Microbiome Program, en professor Max Nieuwdorp, internist-endocrinoloog en pionier in fecestransplantatie onderzoek. Beide lezing zijn na te luisteren [9]. Ook op het hoogste niveau wordt inmiddels aandacht geschonken aan het belang van het microbioom voor de gezondheid.

Referenties

• https://en.wikipedia.org/wiki/The_Grading_of_Recommendations_Assessment,_Development_and_Evaluation_(GRADE)_approach
• https://doi.org/10.1002/bies.201800027
• https://doi.org/10.1038/s41564-018-0337-x
• https://doi.org/10.1038/mp.2016.44
• https://doi.org/10.1016/j.jpsychires.2016.07.019
• https://doi.org/10.1016/j.nut.2015.09.003
• https://doi.org/10.29219/fnr.v62.1218
• https://doi.org/10.1016/j.clnu.2018.04.010
• https://www.paleisamsterdam.nl/paleissymposium/paleissymposium-the-microbiome/

De reactie op voeding is sterk individueel

De macronutriënten-samenstelling van voeding blijkt slechts 16-32% van de glucoserespons op voeding te verklaren, individuele factoren zoals de samenstelling, functie en structuur van het microbioom zijn veel bepalender. Dit blijkt uit de PREDICT-1 studie die ruim 1000 tweelingen en niet-tweelingen intensief volgde (https://doi.org/10.1093/cdn/nzz037.OR31-01-19, zie hier de volledige presentatie).

Prikkelbaredarmsyndroom (PDS) verbetert met probiotica en glutamine

Probiotica verlichten pijn en algemene symptoomscore bij PDS (IBS), concludeert een meta-analyse van RCT’s. Wel hangt de effectiviteit af van de samenstelling (https://doi.org/10.3748/wjg.v21.i10.3072). In veel gevallen is er bij PDS ook sprake van verhoogde darmpermeabiliteit, m.n. als diarree op de voorgrond staat. In die gevallen blijkt glutamine effectief bij PDS (https://gut.bmj.com/content/68/6/996).

Probiotica mogelijk nuttig bij osteoporose

Het microbioom speelt een belangrijke rol in de darm-bot as. Dierstudies bieden eerste aanwijzingen dat probiotica een beschermend effect hebben tegen osteoporose (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5710820/). Bij ouderen met botbreuk leidt suppletie met probiotica bovendien tot sneller helende botten en minder pijn (http://doi.org/10.3920/BM2016.0067).

De mogelijkheden van de magistrale bereiding MyOwnBlend van Microbiome Center zijn uitgebreid. Vanaf vandaag is het mogelijk om gebruik te maken van een krachtige nieuwe stam als MyOwnBlend ingrediënt: Saccharomides boulardii.

De S. boulardii heeft een sterk evidence dossier en vormt een forse uitbreiding van de wapens tegen diverse typen diarree, zoals antibiotica-geassocieerde diarree, reizigersdiarree, of acute en infectieuze diarree. Ook helpt de S. Boulardii mee bij het bestrijden van parasieten, pathogene bacteriën en pathogene gisten, en bij het verminderen van inflammatie.

In de anamnese- en advieshulp zal dit ingrediënt vanaf nu meegenomen worden en is voor iedere indicatie de evidence te vinden.

Selectie uit de literatuur:

http://doi.org/10.1111/apt.13344

http://doi.org/10.3390/antibiotics6040021

http://doi.org/10.1016/j.tmaid.2005.10.003

http://doi.org/10.1542/peds.2013-3950

Met de koude, donkere en natte maanden op komst hebben we deze drie noties uit het vakgebied geselecteerd.

Luchtweginfectie
Probiotica kan de incidentie en de duur van luchtweginfecties bij kinderen verminderen, dat blijkt uit deze systematische review van 23 trails met 6269 kinderen (PMID: 27495104:  https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4979858/ ).

Urineweginfectie 
Lactobacillus bevattende producten kunnen terugkerende urineweginfecties bij vrouwen mogelijk voorkomen. Het wijdverbreide gebruik van antibiotica heeft wereldwijd geleid tot een toename van E. coli-resistente isolaten bij urineweginfecties. Een veelbelovende niet-antibioticabenadering is het gebruik van probiotische lactobacillen (PMID: 29602464; https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29602464 ).

Depressie

Probiotica blijken de gevoeligheid voor depressie te reduceren. Een verminderde darmbarrièrefunctie en ontsteking zijn gecorreleerd met depressieve symptomen. Dit wordt besproken in diverse publicaties, zoals een klinische studie naar het effect van consumptie van probiotische supplementen op depressieve symptomen in een steekproef van deelnemers met milde tot ernstige depressie (PMID: 31078831; https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31078831 ).